گياه شناسان معتقدند كه پوشش گياهي فعلی این سرزمین نتیجهی نفوذ تدریجی گونههای گیاهی مناطق مجاور به داخل فلات و تغییر آنها به اقتضای تنوع فراوانی است كه ارتفاع جغرافیایی و اختلاف اقلیمی ایجاب میكرده است. جغرافیدانان و گیاه شناسان روشهای مختلفی برای طبقهبندی پوشش گیاهی ایران پیشنهاد كردهاند، ولی همهی آنها در یك موضوع وحدت نظر دارند و آن تنوع فراوانی است كه با وجود فقر اقلیمی در نباتات سرزمین مشاهده میشود. به عقیده آنها در ایران بالغ بر 10 هزار نوع گیاه وجود دارد كه آن بوم زاد و بقیه مربوط به گیاهان قفقاز، آسیای صغیر، عربستان، افریقا و هندوستان است. سرزمین ایران را از نظر گروههای گیاهی میتوان به 6 منطقه تقسیم كرد:
1. منطقه جنگلهای برگ پهن مرطوب شمالی، كه میان خط الراسهای طالش و البرز در بخشهای مشرف به دریای خزر قرار دارند و بر حسب ارتفاع از سطح دریا تفاوت میكنند. تا ارتفاع 100 متر باتلاقها و مردابهای ساحلی قرار دارد كه در آن انواع نی و جگن و نیز گلهایی مانند عروس آبی و زنبق و نیلوفر آبی به حد وفور به چشم میخورد. پس از آن انواع بلوط، انجیلی، نارون، راش، ممرز و توسكاست كه تا ارتفاع 800 و 1.000 متری همراه با درختان كوچكتر و انواع پیچكها و شمشاد، انار، تمشك، زالزالك و امثال آنها پوشش گیاهی اصلی را تشكیل میدهد. از ارتفاع 1.000 تا 2.500 متر انواع راش سفید، بلوط و غان را میتوان گونههای عمده پوشش گیاهی دانست. روی هم رفته از 4/12 میلیون هكتار جنگل كشور 8/1 میلیون هكتار را جنگلهایی تشكیل میدهد كه دورادور طوقهی جنوبی دریای خزر تا ارتفاع 2.700 متر را میپوشاند.
2. منطقه جنگلهای برگ پهن غربی، كه شامل تمامی جنگلهای ناحیه زاگرس است و در مقایسه با جنگلهای انبوه مرطوب شمالی نسبتاً كم درخت، تنك و بیشتر شبیه به پارك هستند. در این منطقهی وسیع كه شامل كردستان، كرمانشاه، لرستان و بختیاری است، درختان برگ پهن همراه با بوتههای كوتاه و نباتات استپی به چشم میخورد. درختان این جنگلها در درهها متراكم و در جاهای دیگر بسیار پراكندهاند، ولی تا ارتفاع دو هزار متری از سطح دریا وجود دارند. انواع عمده درختان این جنگلها شامل بلوط، گردو، انجیر، گلابی، سیب، بادام و تمشك است كه نوع آنها بر حسب ارتفاع و عرض جغرافیایی تفاوت میكند.
3. منطقه استپی كوهستانی، كه شامل كوههای شمال خراسان و آذربایجان است و انبوهیِ گیاهان آن بر حسب جنس خاك و مقدار باران سالانه تفاوت میكند. در این منطقه وسیع در ارتفاعات بالا چمن یا استپ، و در طوقههای میانی گونههای نیمه استپی (گندمیان)، و در درههای پر آب پایین انواع درختهای میوهدار دیده میشود.
4. منطقه خشك رودهای فلاتی (كوهپایهای)، كه بخش وسیعی از كشور را در بر میگیرد.در نیمهی شمالی این منطقه، نباتات شبیه رستنیهای آسیای مركزی و قفقاز شرقی است. در مرتفعات شمالی مركز ایران بعضی از رستنیها از انواع بالشتی هستند كه به جای رشد در هوا برای فرار از تبخیر فراوان روی زمین گسترش مییابند. از جمله گونههای معتبر این منطقه سرو كوهی یا اُرس، گیلاس، انواع آلو و در طوقههای پستتر چوبك، اسپرس و گیاهان صمغدار و گونههای مختلف خار، گل گندم و امثال آن است.
5. منطقه خشك رودهای بیابانی، كه شامل تمامی كویرها و ریگ زارها، شنزارها و ماسههای داخلی با وسعت بسیار است و در تمامی آنها نباتات نمك دوست مانند جغجغه، انواع خار، اسفند، كاروان كش، و در بستر رودهای مرطوبتر و نواحی بیابانهای شرقی و جنوبی، انواع قچ، اقاقیا، كنار و كهور دیده میشود.
6. منطقه جنگلهای ساحلی جنوبی،كه در حاشیه فلات ایران قرار گرفته است و شباهت بسیاری با گیاهان جزیرهای و شبه جزیرهای جنوب دارند. در شنزارها و شورهزارها و باتلاقهای جنوبی بوتههای متعدد از انواع انبه، سه پستان، استبرق، و لور از بندر لنگه تا پاكستان دیده میشوند كه در كنار آنها گیاهان هندی و افریقایی مانند نارگیل، موز، خرزهره، كهور, نیشكر و از همه مهمتر خرما كه اهمیت اقتصادی فراوان دارد، میروید. در باتلاقهای بندر خمیر، جاسك و چاه بهار درخت حرّا یا تمر كه مهمترین نوع جامعهی گیاهی منگرو به شمار میرود، دیده میشود.
|