اوستاى متأخر تقريباً تمامى كتاب مقدس زردشتيان را شامل مي‌شود و بازنماى دين زردشتى متأخر و به طور كلى نماينده تفكر مذهبى ايران پيش از اسلام است . در اين بخش از اوستا ، اگرچه دشواريهاى زبانى كمترى وجود دارد ،با اشكلات بسيارى در درك و فهم متن روبه‌رو مي‌شويم كه از تلفيق عقايد پيش از زردشت با گفته‌هاى او و اخذ عناصرى از آيينهاى مختلف به سبب گسترش دين زردشتى در نواحى مختلف ايران ناشى مي‌شود . درباره تاريخ تأليف و تدوين اين متن نمي‌توان قاطعانه سخن گفت . احتمال دارد كه يشتهاى كهن ، قديم‌ترين بخش اوستاى متأخر ، به قرن 8 يا 9 ق‌م تعلق داشته باشد (بويس ، ((تاريخ ...1)), 19 ) .

اوستاى متأخر ، اين بخشها را در بر مي‌گيرد كه از آن ميان فقط ارزش ادبى يشتها با گاهان در خور سنجش است :

الف ـ يسنها : يسنها از 72 ((ها)) (فصل) تشكيل شده است . گاهان و يسنهاى هفت فصل در ميان يسنها قرار دارند ؛ از اين‌رو ، اين بخش در برگيرنده 48 ((ها)) است . واژه يسن به معناى ((پرستش و نيايش)) است و به طور كلى مطالب يسنها شامل ذكر ايزدانى است كه براى شركت در مراسم يسنا خوانده مي‌شوند و نثارهايى كه به آنان تقديم مي‌شود .

ب ـ ويسپرد : ويسپرد به معناى «همه ردان (= سروران)» از 24 كرده (= بخش) تشكيل شده ، و مطالب آن اغلب از يسنها اقتباس و مكمل آنهاست .

ج ـ خرده اوستا : اين مجموعه كه اوستاى كوچك نيز ناميده مي‌شود ، در بردارنده دعاهاى كوتاه مخصوص افراد عادى زردشتى در برابر دعاى خاص روحانيان است . نيايش ، سى روزه و آفرينگان كه دعاهاى مواقع مختلف شبانه‌روز ، ماه و مراسم مختلف است ، از مهم‌ترين بخشهاى خرده اوستاست .

د ـ ونديداد : اين كتاب در حقيقت رساله‌اى عمليه است كه به صورت سؤال و جواب (اهوره مزدا به پرسشهاى زردشت پاسخ مي‌دهد) در 22 فرگرد (بخش) تدوين شده ، و به معناى ((قانون دورى از ديو)) (صورت قديم‌تر اين واژه ((ويديوداد)) است . پرسشهاى ونديداد در باب قوانين تطهير و كفاره گناهان است . چند داستان اسطوره‌اى نظير داستان جم (فرگرد دوم) و بخش جغرافيايى مشروحى درباره سرزمينهاى مختلف (فرگرد نخست) از ديگر بخشهاى ونديداد است . گرشويچ ونديداد را به عنوان مرجع اطلاعاتى از واقعيتهاى زندگى باستانى شرق ايران ، و مهم‌ترين بخش اوستا مي‌داند.

ه‍ ـ يشتها : اين بخش از اوستاى متأخر شامل 21 يشت و هر يشت به چند ((كرده))تقسيم مي‌شود . يشت به معناى »پرستش و نيايش «و از نظر لغوى هم‌ريشه با واژه كهن يسن و واژه‌هاى » جشن «و » ايزد«در فارسى نو است . يشتها سرودهايى در ستايش ايزدان است . هر يشت بزرگ (يشتهاى 5،8،10،13،17 و19) معمولاً شامل وصف ، مدح ، ستايش و به يارى خواندن ايزدى است كه آن يشت بدو اختصاص دارد و در جاى جاى آن اسطوره‌ها و حوادث تاريخى به صورت ضمنى و بسيار فشرده و مبهم ياد مي‌شود .

نامهاى 21 يشت اوستا اينهاست : 1. هرمزد (= اورمزد) يشت ، 2. هفت‌تن (= امشاسپندان) يشت ، 3. ارديبهشت يشت ، 4. خرداد يشت ، 5. آردوى سور (= آبان ، آناهيد) يشت ، 6. خورشيد يشت ، 7. ماه يشت ، 8. تير يشت ، 9. گوش يشت ، 10. مهر يشت ، 11. سروش يشت ، 12. رشن يشت ، 13. فروردين يشت ، 14. بهرام يشت ، 15. ويو (=رام) يشت ، 16. دين (=چيستا) يشت ، 17. اشى (= ارد) يشت ، 18. اشتاد يشت ، 19. خره (= كيان ، زامياد) يشت ، 20. هم يشت ، 21. ونند يشت . همه يشتها از نظر قدمت يكسان نيستند ، براى نمونه يشتهاى 1 تا 4 نسبتاً متأخرترند . نام بعضى از يشتها با مضمون آن مطابقت ندارد ، مثلاً »زامياد (مشتق از زم به معناى زمين) يشت «درباره فره كيانى است .

برترى يشتها بر ديگر بخشهاى اوستا به سبب پويايى و شاعرانه بودن آن است كه با ويژگى اخلاقى و آيينى ديگر بخشهاى اوستا همخوانى ندارد . ايزدان در يشتها از مهارتها و ويژگيهاى حماسى و جذابى برخوردارند و با زبانى شاعرانه وصف شده‌اند . براى نمونه مهريشت در 35 كرده ، اثرى برجسته و بديع از نظر توانايى وصف و صور خيال و تشبيهات شاعرانه در ادبيات متقدم هند و اروپايى است . كاربرد دو مجموعه متفارت از اسامى و افعال براى موجودات اورمزدى و اهريمنى و قرينه‌سازى در نقل روايات اساطيرى و حماسى مانند نبرد تيشتر با ديو »اپوش «در يشت 8 از ديگر ويژگيهاى يشتهاست . آنچه مي‌توان گفت ، اينكه بخشى از همه يشتها موزون است .

برخى از ايران‌شناسان وزن آن را هجايى ، و گروهى ديگر ضربى (بر اساس تكيه) مي‌دانند.

و ـ هيربدستان و نيرنگستان : هيربدستان حاوى مطالبى در باب وظايف و تكاليف هيربدان و تحصيلات و مطالعات هيربدى است، و در نيرنگستان قوانين مربوط به آيينهاى دينى ، تهيه نثار ، قربانى و دعاهاى مخصوص آنها به تفصيل آمده است.

ز ـ هادخت نسك : 3 قطعه از اين متن اوستايى بر جاى مانده كه در آنها از سرنوشت روان پس از مرگ و از اهميت دعاى اشم و هو سخن به ميان آمده است.

ح ـ اوگمديچا : اين متن شامل 29 جمله اوستايى با موضوع اصلي»مرگ« است . احتمالاً اوگمديچا به معناى »بر زبان مي‌آوريم ، بيان مي‌داريم » ما آفرين يا دعايى بوده است كه پس از آفرينگان به ياد شخص درگذشته مي‌خوانده‌اند.

ط ـ ويثانسك : ويثانسك به معناى »نسك دانش« ، شامل قطعات كوچك اوستايى است كه در زمانهاى پسين تأليف و تدوين شده است.

ى ـآخرين پيغامبر زرتشت.

يا ـ وشتاسپ (= گشتاسپ) يشت.

دو بند اخير كه در بعضى از نسخه‌هاى خرده اوستا آمده‌اند و نيز شمارى لغات و جملات اوستايى موجود در فرهنگ اويم ، شايست نشايست ، پرسشنيها و غيره ، آخرين بخش از اوستاى متأخرند .