پس از دژ حسنلو، براى بررسى‌ ساختمان‌هاى ستوندار در ايران بايد به سراغ دخمه‌هاى حفر شده در دل كوه رفت كه تعدادى‌ از آنها متعلق به دوره  مادهاست. مادها (حكومت: اواخر قرن هشتم پيش از ميلاد) با شيوه  ساختمان سازى‌‌هاى عظيم آشنا بودند، و در اين روزگار ، استفاده از ستون در معمارى‌ معمول شد. يكى‌ از ويژگى‌‌هاى دخمه‌هاى سنگى‌ ، ايوان طاقدار و ستون‌هايى‌ است كه در دهانه  دخمه‌ها ديده مى‌‌شود.

با آنكه اين دخمه‌ها در سنگ كوه تراشيده شده است، اما بارزترين مدرك براى شناخت معمارى‌ چوبى‌ در كشور ما محسوب مى‌‌شود. زيرا با آنكه بناهاى چوبى‌ آن زمان به روزگار ما نرسيده ، اما همه ريزه كارى‌‌هاى ساختمانهايى‌ كه در آنها از الوارهاى چوبى‌ تراشيده استفاده مى‌‌شد ، به دقت در اين دخمه‌ها ، با تراش در سنگ نمايش داده شده است . در بيشتر اين دخمه ها علاوه بر حجارى‌ همه دخمه‌ها در سينه  كوه ، نقش برجستگى‌‌هايى‌ هم از صحنه‌هاى نيايش ديده مى‌‌شود. مهم‌ترين اين آثار عبارتنداز : دخمه  دآو دختر در ممسنى‌ فارس ، دخمه  فقرگاه يا فخرگاه در نزديكى‌ مهاباد ، دخمه  فرهاد و شيرين در صحنه  كرمانشاه و دخمه‌ هاى اسحاق وند و سكاوند در نزديكى‌ هرسين در كرمانشاه و دخمه  قيزقپان در خاك عراق و همچنين دخمه  دكان داوود در نزديكى‌ سر پل ذهاب در استان كرمانشاه . علاوه بر دخمه‌هاى سنگى‌ بايد به گفته هردودت ، مورخ يونانى‌ سده  پنجم پيش از ميلاد هم اشاره‌اى كرد: « درهگمتانه پايتخت ماد ، اصول شهرسازى‌ رعايت شده و در اين شهر كاخ شاهى‌ به وضعى‌ عجيب و مستحكم به صورت هفت قلعه ساخته شده كه هر قلعه درون قلعه ديگر قرار گرفته بود و كنگره‌هاى هفتگانه از بيرون به درون قلعه‌ها به ترتيب سفيد ، سياه ، ارغوانى‌ ، آبى‌ ، سرخ ، نارنجى‌ ، سيمين و زرين بود و كاخى‌ بس بلند مخصوص پادشاه و خزانه سلطنتى‌ در آخرين قلعه درونى‌ برپا بود... » به احتمال بسيار ، باروهاى هفتگانه و هفت رنگ هگمتانه ، به شيوه‌اى نمادين و مرموز ، نشانه‌اى از آسمان و هفت اختر گردان بوده است.

در استان همدان و در نزديكى‌ شهرستان ملاير در يك حفارى‌ علمى‌ در تپه  نوشى‌‌جان ، در سال 1346ش. نمونه‌اى از معمارى‌ جالب توجه زمان ماد كشف شد كه آثار ساختمانى‌ اين تپه شامل آتشگاه ، تالار ستون دار ، معبد مركزى‌ ، اتاق‌ها و انبارها ، تونل و حصار دژ نيز هست.